Teaching method

           

“મહાન શિક્ષકના ચરણોમાં એક દિન, પુસ્તકોમાં હજારો દિનો કરતાં વધારે સારો છે.”  — જાપાનીઝ કહેવત.

    

          એક કુશળ શિક્ષક, વિદ્યાર્થીઓમાં ભરોસો પેદા કરે છે અને તે ભણતરને નવું નવું શીખવાની ચેલેંજ બનાવી દે છે...  “સારો શિક્ષક સમજણ આપે છે. ઉત્તમ શિક્ષક નિર્દેશન આપે  છે અને મહાન શિક્ષક પ્રેરણા આપે છે.” શિક્ષકને માટે જ્ઞાન તો આવશ્યક જ છે. પણ એ પૂરતું નથી. એ જ્ઞાન પચાવવા, સરળ બનાવવા, શિષ્યોના મનમાં ઉતારવા મહેનત કરવી જોઈએ, ઉદ્યમ કરવો જોઈએ, શ્રમ કરવો જોઈએ. જ્ઞાન ઉપરાંત કર્મ અનિવાર્ય છે. વર્ગમાં જતા પહેલા તેની તૈયારી કરવી જોઈએ, તાલીમ લેવી જોઈએ, પ્રયોગ કરવા જોઈએ, શિક્ષકે ભણાવતાં પણ શીખવું જોઈએ. જ્ઞાન અને કર્મનો મેળ થાય તો શિક્ષણ જામે. પરંતુ એ જ્ઞાન અને કર્મ પૂરતાં નથી. ત્રીજી જોઈએ છે ભક્તિ. ભક્તિ એ રાજમાર્ગ છે. તે ઘણાંખરાં માણસોનો ઉદ્ધાર કરાવે છે, તે જ્ઞાન અને કર્મની ખોટ પણ પુરી દે છે, તે મુક્તિનું દ્વાર અને સાધનાની કૂંચી છે. અને શિક્ષકને માટે ભક્તિ એટલે પ્રેમ, હૂંફ, ભાવના. ભાવના એટલે દરેક વિદ્યાર્થી માટે લાગણી, માન, કદર...

           આવા મૂલ્યો ધરાવતા શિક્ષકો હવે કદાચ બનતા જ નથી.... બી.એડ. નો અભ્યાસ કરતા મારા સ્ટુડન્ટ્સની વાત કરું તો, બધા ફક્ત ડીગ્રી મેળવવા આવે છે. ટીચિંગ મેથડ, ટીચિંગ સ્કીલ ડેવલોપમેન્ટ કે ટીચિંગ એડસ, કોઈ બાબતો નો વિગતે અભ્યાસ કે ઊંડાણમાં કોઈને રસ નથી..
વિદ્યાર્થીઓ માટેના સંશોધનાત્મક તારણો કાઢવા
અમે પાયાનું જ્ઞાન આપીએ કે, તમે સૌથી પહેલાં વિદ્યાર્થી કઈ રીતે comfort થાય છે શિક્ષક સાથે તેનો અભ્યાસ કરવાની કોશિશ કરો. વિદ્યાર્થીનું face reading કરવાની કોશિશ કરો, કઈ બાબતે મુશ્કેલી અનુભવે છે અને કઈ બાબતોમાં નિપુણ છે તેનો તાગ મેળવવા પ્રયત્ન કરો... 👉 "Ma'm આ બધું અમને શીખવાની જરૂર નથી, કેમકે અમે ત્રણ વર્ષથી પોતાના Tuition classes ચલાવીએ છીએ,"  👉કોઈની પોતાની સ્કૂલ છે, તો આવી પદ્ધતિઓ શીખવામાં કોઈને રસ નથી... તેઓ કહે છે અમને બે ટાઈમનો રોટલો મળે એટલે બસ.. "તમે fee લઈ લો - ડિગ્રી આપી દો બાકી બધું અમને ખબર છે અને આવડે છે. એમ પણ, Government job મળવાની નથી અને પ્રાઈવેટ સેક્ટરમાં જખ્ખમારી છેે....." 

👉  આ કરુણતા છે ભાવિ શિક્ષકોની!!??

              વિશ્વભરમાં શિક્ષકો વચ્ચે ઘણી સમાનતાઓ અને ભિન્નતાઓ જોવા મળે છે. લગભગ બધા દેશોમાં શિક્ષકો યુનિવર્સીટી કે કોલેજમાં ભણે છે. તેઓ શાળામાં શીખવે એ પહેલા સરકારો જાણીતી સંસ્થા દ્વારા પ્રમાણ માંગી શકે. ઘણા દેશોમાં, પ્રારંભિક શાળા શિક્ષણ પ્રમાણપત્ર, ઉચ્ચ શાળા પૂર્ણ થયા બાદ પ્રાપ્ત થાય છે.
ઉચ્ચતર શાળા વિદ્યાર્થી શિક્ષણ માટેનો વિશેષ માર્ગ લે છે, પહેલેથી જરૂરી "વિદ્યાર્થી-શિક્ષા" સમય મેળવે છે, અને સ્નાતક થયા પછી શિક્ષણ આપવાની શરૂઆત કરવા એક વિશેષ ડિપ્લોમા(ઉપાધિ)પ્રાપ્ત કરે છે. આંતરરાષ્ટ્રીય શાળાઓ અંગ્રેજી સંભાષિત, પશ્ચિમી અભ્યાસક્રમને અનુસરે છે અને વિદેશી સમુદાયોનું લક્ષ્ય રાખે છે...

👉 કેનેડા

        કેનેડામાં શિક્ષણ માટે પશ્ચાત-માધ્યમિક- પદવી સ્નાતક પદવી આવશ્યક છે. મોટા ભાગના પ્રાંતમાં માન્ય શિક્ષક બનવા દ્વિતીય સ્નાતક પદવી આવશ્યક છે. પગાર $40,000/વર્ષથી $90,000/વર્ષ સુધીનો હોય છે. શિક્ષકો પાસે શાળા પ્રાંતીય સરકાર નિધિક જાહેર શાળામાં ભણાવવું કે ખાનગી શાખા, ધંધાઓ અને પ્રયોજકો નીધિક ખાનગી શાળાઓમાં ભણાવવું તે માટેનો વિકલ્પ હોય છે...

👉 ઇંગ્લેંડ અને વોલ્સ

સપ્ટેમ્બર 2007માં બાળમંદિર(નર્સરી), પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શાળાના શિક્ષકોના વેતનો £20,133થી £41,004ની આસપાસ હતા,છતા અમુક વેતનો અનુભભવ મુજબ વધી શકે. પૂર્વશાળા શિક્ષકો £20,980 વાર્ષિક કમાઇ શકે. રાજ્ય શાળાઓના શિક્ષકો ઓછામાં ઓછી સ્નાતકની ઉપાધિ ધરાવતા હોવા જોઇએ,માન્ય શિક્ષક શિક્ષણ કાર્યક્રમ પૂર્ણ કરેલ હોવો જોઇએ, અને પરવાનગી ધરાવતા હોવા જોઈએ....

ઘણા દેશો લોકોને શિક્ષણ તરફ આકર્ષવા વૈકલ્પિક અનુમતિ કાર્યક્રમોની વ્યવસ્થા કરે છે, ખાસ કરીને જે સ્થાનોની પૂર્તિ મુશ્કેલ હોય તે માટે. નિવૃત્તિઓ નોકરીની શ્રેષ્ઠ તકો ગણાય છે, ખાસ કરીને માધ્યમિક શાળાના શિક્ષકોમાં, પ્રવેશોમા મહત્વના ધીમા વિકાસને લીધે; તકોમાં ભૌગોલિક વિસ્તાર અને ભણાવેલ વિષય મુજબ ભિન્નતા હોઇ શકે....

👉 ફ્રાંસ

ફ્રાંસમાં, શિક્ષકો, કે પ્રાધ્યાપકો ,મુખ્યત્વે , સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષા દ્વારા નિમવામાં આવેલ સરકારી નોકરો છે.

👉 રિપબ્લિક ઓફ આયર્લેન્ડ

આયર્લેન્ડ ગણરાજ્યમાં પ્રાથમિક શિક્ષકોના વેતનોનો આધાર મુખ્યત્વે પ્રવરતા(એટલે કે આચાર્ય, નાયબ આચાર્ય કે સહાયક આચાર્ય), અનુભવ અને યોગ્યતાઓ પર છે. ગેલટેક વિસ્તારમાં કે એક દ્વીપ પર,આઇરીશ ભાષા શીખવવા માટે વિશેષ મહેનતાણુ પણ મળે છે. શરૂઆતમાં શિક્ષકનું મૂળ વેતન €30,904 p.a.(પ્રતિ વર્ષ) છે,જે શિક્ષકની 25 વર્ષની સેવા પછી વધીને €59,359 થઈ જાય છે. ઘણા વર્ષોના અનુભવ અને વિવિધ યોગ્યતાઓ (M.A., H.Dip., વગેરે.) ધરાવતા એક મોટી શાળાના આચાર્ય €90,000થી વધુ કમાઈ શકે છે...

👉 સ્કોટલેન્ડ

સ્કોટલેન્ડમાં,શિક્ષક બનવા ઈચ્છનાર કોઈ પણે જનરલ શિક્ષણ કાઉન્સીલ ફોર સ્કોટલેન્ડ (જીટીસીએસ)માં non. સ્કોટલેન્ડ્માં શિક્ષણ એ ફક્ત સ્નાતકો માટેનો વ્યવસાય છે અને ઈનીશીયલ ટીચર એજ્યુકેશન (ITE)નો અભ્યાસક્રમ ધરાવતી સાતમાંથી એક યુનિવર્સીટીમાં આ કાર્યક્રમ પૂર્ણ કરવો એ શિક્ષક બનવા માંગતા સ્નાતકો માટે સામાન્ય રસ્તો છે. એકવાર સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ થયા બાદ,જો "પૂર્ણ નોંધણી માટેના આદર્શો" પૂરા થતા હોય તો GTCS "કામચલાઉ નોંધણી"માંથી "પૂર્ણ નોંધણી" કરે છે...

વેતન માટે એપ્રિલ 2008, બઢતી ન મેળવેલ શિક્ષકો સ્કોટલેન્ડમાં £20,427, up to £32,583 after 6 વર્ષો શિક્ષણ, વેતન માટે એપ્રિલ 2008 વર્ષની શરૂઆતમાં,સ્કોટલેન્ડમાં બઢતી ન મેળવેલ શિક્ષકો હંગામી ધોરણે,£20,427 કમાયા, જે શિક્ષણના 6 વર્ષ પછી £32,583 થાય છે, પણ તેઓ વિશેષ સનદી શિક્ષકનું પદ પ્રાપ્ત કરવા માટેના સત્રો પૂરા કર્યા બાદ (દર વર્ષે 2 સત્ર પૂરા કરવા ઓછામાં ઓછા 6 વર્ષ જોઈએ) £39,942 એટલુ કમાઇ શકે. આચર્ય શિક્ષકનુ પદ £34,566 અને £44,616 વચ્ચેનુ આકર્ષક વેતન ધરાવે છે; નાયબ મુખ્ય, અને મુખ્ય શિક્ષકો £40,290 થી £78,642. કમાય છે...

👉 યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ

યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં, દરેક રાજ્ય જાહેર શાળાઓમાં ભણાવવા માટે અનુમતિ લેવી જરૂરી છે. શિક્ષણ પ્રમાણપત્રની માન્યતા સામાન્ય રીતે ચાર વર્ષોની રહે છે,પણ શિક્ષકો દસ વર્ષથી વધુ ચાલે તેવા પ્રમાણપત્રો પ્રાપ્ત કરી શકે છે. જાહેર શાળામાં શિક્ષકો માટે સ્નાતકની પદવી અને જે રાજ્યમાં તેઓ ભણાવતા હોય તેના દ્વારા મુખ્ય પ્રમણિત હોય તે જરૂરી છે. ઘણી સનદી શાળાઓમાં શિક્ષકો પ્રમાણિત હોય તે આવશ્યક નથી ગણતા,જો તેઓ કોઇ પણ બાળક પાછળ ન રહી જવુ જોઇએ એવા આદર્શ પૂર્ણ કરી શક્તુ શિક્ષન જ એ જ તેમના માટે ઉચ્ચ યોગ્યતા છે. ઉપરાંત,અવેજી/કામચલાઉ શિક્ષકોની આવશ્યકતા કાયમી વ્યાવસાયિકો જેટલી આકરી નથી હોતી. બ્યુરો ઓફ લેબર સ્ટેટીસ્ટીક્સ ક્યાસ કાઢે છે કે 14 લાખ પ્રાથમિક શાળા શિક્ષકો,  674,000 માધ્યમિક શાળા શિક્ષકો, અને 10 લાખ માધ્યમિક શાળા શિક્ષકો યુ.એસ.માં નિયુક્ત છે...

👉 આધ્યાત્મિક શિક્ષક

હિંદુ ધર્મમાં આધ્યાત્મિક શિક્ષક ગુરુ તરીકે ઓળખાય છે. લેટર ડે સેઇન્ટ મૂવમેન્ટમાં અરોનિક પૌરોહિત્યમાં શિક્ષક એક પદવી છે, જયારે તિબેટના તિબેટન બૌદ્ધવાદમાં ધર્મના શિક્ષકો લામા કહેવાય છે. લામા કે જે,ઘણી વાર,તેમની બોધિસત્વ પ્રતિજ્ઞાને આગળ ધપાવવા ફોવા અને સિદ્ધિથી પર સતત પુનર્જન્મ લેવા દ્રઢનિશ્ચયી બને તેને તુલ્કુ કહે છે. ઇસ્લામમાં શિક્ષકોના, મુલ્લાઓ (મદ્રેસાઓના શિક્ષકો)થી ઉલેમાઓ સુધીના વર્ગની કલ્પના છે. સામાન્ય રીતે યહૂદી આધ્યાત્મિક શિક્ષકને રબ્બી કહેવાય છે....

            શિક્ષણ જગતનું સૌથી વધુ નુકસાન પરીક્ષાએ કર્યું છે. દરેક જગ્યાએ પરીક્ષાલક્ષી નહીં કિંતુ જીવનલક્ષી શિક્ષણ હોવું જોઈએ. પરીક્ષાલક્ષી શિક્ષણ વડે દેશ ગરીબીમાંથી અને ભ્રષ્ટાચારમાંથી મુકત થવાનો નથી. આપણી પરીક્ષા પદ્ધતિ એટલે ગોખણશક્તિનો માપદંડ, ગોખેલુ ૨૫થી ૩૫ દિવસમાં ભૂલી જવાય છે. આખા વિશ્વને પલટાવતી વભિૂતિઓ વધુ ભણેલા ન હતા. જીવનમા ઉપયોગી થાય એવું જ ભણાવવું જોઈએ. ઈંગ્લેન્ડમાં એક જ ધોરણના વિસ્તારો પ્રમાણે પાઠ્યપુસ્તકોમાંથી ભણાવાય છે. જીવનના પ્રશ્નો ઉકેલી શકે તેવું જ ભણાવવું જોઈએ...

             પ્રાચીન ગુરુકુળમાં વેદ, દર્શન, ઉપનિષદ, વ્યાકરણ વગેરે મહાન ગ્રંથો, ગણિત, ભૌતિકશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર, 
ભૂગોળ, ખગોળશાસ્ત્ર, અવકાશ નિર્માણ, હસ્તકલાના શિક્ષણ સાથે, કલા સંગીત, તકનીકી, રાજકારણ, અર્થશાસ્ત્ર, ન્યાય, ઉડ્ડયન, યુદ્ધ, યુદ્ધ નિર્માણ, યોગ, અને કૃષિ, વગેરે જે માણસની શારીરિક અને આધ્યાત્મિક પ્રગતિ માટે જરૂરી છે તે બધું શીખવવામાં આવતા...

              ભારતની પ્રાચીન ગુરુકુળ શિક્ષણ પદ્ધતિનો ઉદ્દેશ ચારિત્ર્યવાન નાગરિકો તૈયાર કરવાનો હતો. અંગ્રેજો દ્વારા આ વ્યવસ્થાને ખતમ કરીને લોર્ડ મેકોલેપ્રણિત જે પદ્ધતિ દાખલ કરવામાં આવી તેનો ઉદ્દેશ બ્રિટીશ સલ્તનતના ગુલામો તૈયાર કરવાનો હતો. ભારતને સ્વતંત્ર થયાને ૬૯ વર્ષો થયાં તે પછી પણ આપણે ગુલામો પેદા કરતી શિક્ષણ પદ્ધતિની ચુંગાલમાંથી મુક્ત થઇ શક્યા નથી. ફરક એટલો પડ્યો છે કે પહેલા આપણી યુનિવર્સિટીઓ બ્રિટીશ સરકાર માટે કારકૂનો પેદા કરતી હતી; હવે તેઓ મલ્ટિનેશનલ કંપનીઓમાં પ્લેસમેન્ટ શોધતા ઇજનેરો અને મેનેજરો પેદા કરી રહી છે. આપણું જે શ્રેષ્ઠ બુદ્ધિધન છે તેનો ઉદ્દેશ ઉચ્ચતમ શિક્ષણ લઇને વિદેશી કંપનીઓના ગુલામ બનવાનો જ હોય છે....

               આજની નવી પેઢીમાં સ્વાશ્રય, સ્વદેશાભિમાન, સેવા, સંસ્કાર, શિસ્ત, શ્રદ્ધા, ભક્તિ, મૈત્રી, શુદ્ધિ વગેરે ઉત્તમ ગુણોનું પ્રગટીકરણ કરવું હોય તો તેના માટે ભારતવર્ષની પ્રાચીન ગુરુકુળ પદ્ધતિને સજીવન કરવાની જરૂર છે. આ કાર્ય દુષ્કર છે, કારણ કે આજે આખો સમાજ ડિગ્રી, નોકરી અને ભાખરીલક્ષી ભૌતિકવાદી શિક્ષણ પાછળ દોડી રહ્યો છે. સા વિદ્યા યા વિમુક્તયેનું સૂત્ર માત્ર યુનિવર્સિટીના લોગો પૂરતું મર્યાદિત બની ગયું છે. આજની વિદ્યા તો મુક્તિ અપાવવાને બદલે નોકરીના બંધનમાં જકડાઇ જવાનું શીખવે છે. આ માહોલમાં શુદ્ધ ગુરુકુળ પદ્ધતિએ શિક્ષણ આપતી કોઇ સંસ્થા સફળ થાય, સમાજ તેને વધાવી લે, તેમાં પ્રવેશ મેળવવા પડાપડી થાય તો તે મોટો ચમત્કાર ગણાય...

©️®️Dr. Vaibhavi Trivedi 

Image courtesy : Google 

👉Divinity35.blogspot.com 

👉Notice📖

The translator is configured on the web version for your convenience, so that you can translate and read your favorite articles in your native language.....