64 Yogini temple

 

 

 

    Writer : Prof.Dr. Vaibhavi Trivedi 

મિત્રો આજે મારી સાથે સફર કરો yogini મંદિર ની... ભારતમાં 5 યોગિની મંદિર છે. જેમાં ઘણાખરા ખૂબ ધ્વસ્ત થઈ ગયા છે. 

              ચૌસઠ યોગિની મંદીર કે જેને એકાત્તર્સો મહાદેવ મંદીર પણ કહેવાય છે. તે 11મી સદીમાં બનેલું હિંદુ મંદિર છે, જે મધ્યપ્રદેશના મુરૈના જિલ્લામાં આવેલુ છે.  આ  તંત્રવિદ્યાની યુનિવર્સિટી તરીકે જાણીતુ હતું અને સાથે જ ખાસ વાત કે દેશનું સંસદ ભવન પણ તેની રચનાથી પ્રભાવિત થઈને બનાવવામાં આવ્યું છે, 1920 માં બ્રિટિશ આર્કિટેક્ટ એડવિન લ્યુટિઅન્સએ આ મંદિરને પાયા તરીકે ગણીને દિલ્હીમાં સંસદ ભવન બનાવ્યું હતું.

           

           આ મંદિરનું નિર્માણ ક્ષત્રિય રાજાઓએ 1323માં કરાવ્યું હતું. આ મંદિરનું નિર્માણ વૃત્તિય ક્ષેત્રમાં કરવામાં આવ્યું છે અને તેમાં 64 ખંડ છે. આ મંદિરના દરેક ખંડમાં એક શિવલિંગ સ્થાપિત છે સાથે જ તેના ગર્ભગૃહમાં એક મોટુ શિવલિંગ સ્થિત છે. આ મંદિર 101 સ્તંભો પર ટકેલુ છે.

આ ભારતના બીજું એક સૌથી પૌરાણિક ચૌસઠ (64) યોગિની મંદિરોમાંનું એક છે જેમાં મંદિરમાંથી ફક્ત એક જ યોગિની ગાયબ છે. ભારતના અન્ય મંદિરોની તુલનામાં આ ખૂબ જ નાનું મંદિર છે. તે ભુવનેશ્વરથી કોણાર્ક સુધીના ઓછા મુસાફરીવાળા રસ્તા પર આવેલું છે તેથી ત્યાં જવા માટે કોઈ જાહેર પરિવહન ઉપલબ્ધ નથી કારણ કે કોઈ નિયમિતપણે ત્યાં મુસાફરી કરતું નથી અને તેથી ત્યાં જવા માટે ખાનગી ટેક્સી અથવા કાર ભાડે લેવાની ફરજ પડે છે. મંદિર તરફ જવા માટે ઘણા બધા રસ્તાના ચિહ્નો નથી તેથી વારંવાર પૂછવું વધુ સારું છે જેથી તમે ત્યાં પહોંચવાનો સાચો રસ્તો ચૂકી ન જાઓ. ભારતીય પુરાતત્વીય સોસાયટીના રખેવાળ પણ છે જે એક મહાન માર્ગદર્શક પણ છે અને તેઓ વિવિધ યોગીનીઓના નામ અને તેમના વાહન (પ્રતીકાત્મક વાહનો) સમજાવે છે જેથી તેમને ઓળખવામાં સરળતા રહે. આ મંદિર વિશે એક નાનું પુસ્તક તેમની પાસે રૂ. 150 માં વેચાણ માટે ઉપલબ્ધ છે. જો તમને કલા, ઇતિહાસ અને સ્થાપત્યમાં રસ હોય તો આ મંદિરની મુલાકાત લેવા યોગ્ય છે.

             પ્રાચીન કાળમાં ગણિકાઓ કલા અને વિદ્યા બાબતે ખૂબ નિપુણ હતી. તેથી કહી શકાય કે પુરૂષપ્રધાન સમાજમાં સ્ત્રીઓ માટે ઊંચેરું સ્થાન આપવું શકય નહીં હોય, બ્રિટિશ શાસકોએ આ આઝાદ મહિલાઓને વર્ચસ્વ જમાવવા ન દીધું. 

એક હજાર વર્ષ પહેલાં નર દેવતાઓનાં મંદિરો બન્યાં ન હતા તેથી તે સમયના પુરોહિત અને અંગ્રેજોએ મળીને પુરુષ પ્રાધાન્યતા અને નૈતિકતા વાદની ધારણાઓને મહત્વ આપ્યું. 

👉 કદાચ આ મંદિરો અને પ્રથા નષ્ટ થવાનું કારણ બ્રહ્મચારી પુરુષોના વર્ચસ્વ ધરાવતા આશ્રમોનો દબાવ પણ હોઈ શકે છે..!!

👉 કદાચ મુસ્લિમ આક્રમણકારીઓનાં લીધે પણ હોય શકે!! 

👉 અંગ્રેજોની જોહુકમીમાં આ સ્ત્રીઓ નડતર રૂપની ધારણા પણ છે... આપણે ફક્ત કલ્પનાઓ જ કરી શકીએ..... 

તંત્રવિદ્યાના મુખ્ય ગ્રંથોમાંનો એક, બ્રહ્માંડ પુરાણ કહે છે કે જે કોઈ પુરાણના રહસ્યો જાહેર કરશે તેને યોગીનીઓ દ્વારા શાપિત કરવામાં આવશે. બીજું, જ્ઞાનવર્ણ તંત્ર, તેનાથી આગળ વધીને ઉમેરે છે કે જે કોઈ પણ અજ્ઞાનીઓને તંત્રના રહસ્યો કહેશે, તે યોગીનીઓનો ખોરાક બનશે!

સ્ત્રી યોગીને શું કહેવાય છે?

યોગી શબ્દનો અર્થ ટેકનિકલી પુરુષ છે, અને યોગિની શબ્દ સ્ત્રી સાધકો માટે વપરાતો શબ્દ છે. આ બંને શબ્દો આજે પણ તે જ અર્થો સાથે ઉપયોગમાં લેવાય છે, પરંતુ યોગી શબ્દનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે યોગના પુરુષ અને સ્ત્રી બંને સાધકો અને કોઈપણ ધર્મ અથવા આધ્યાત્મિક પદ્ધતિ સાથે સંબંધિત ધ્યાન પ્રથાઓનો સંદર્ભ આપવા માટે થાય છે.

૬૪ સિદ્ધિઓ શું છે?

દરેક દિશામાં 8 યોગિનીઓ ફેલાયેલી છે, દરેક યોગિની માટે એક સહાયક યોગિની હોય છે, ગણતરી મુજબ દરેક દિશામાં 16 યોગિનીઓ હોય છે, તેથી 4 દિશામાં 16 × 4 = 64 યોગિનીઓ હોય છે. ૬૪ યોગીનીઓને ૬૪ તંત્રોના પ્રમુખ દેવતાઓ માનવામાં આવે છે. જો કોઈને એક પણ દેવીનો આશીર્વાદ મળે, તો તેની સાથે સંબંધિત તંત્ર સિદ્ધ માનવામાં આવે છે.

વ્યક્તિગત આત્મા (જીવ) ને આકર્ષિત કરવા માટે ઉપભોગના ચોસઠ સાધનો છે. ચોસઠ જીવોમાં વિભાગો (કળાઓ) છે; જીવના ચક્રોના ચોસઠ ખંડ છે; ચોસઠ; જ્યાં શિવ-શક્તિનો વાસ છે.

૬૪ પવિત્ર યોગિની દેવીઓ

પ્રાચીન તાંત્રિક પરંપરાની તપાસ કરતા જાણવા મળે છે કે આઠ નંબરને વિશેષ પવિત્રતા આપવામાં આવી છે. પ્રગટ બ્રહ્માંડના આઠ માતૃબળો (તત્વો), ચાર મુખ્ય અને ચાર મધ્યવર્તી બિંદુઓ (દિગ્બંધો) ધરાવતી આઠ દિશાઓ, આઠ ચમત્કારિક યોગિક શક્તિઓ (અષ્ટ સિદ્ધિઓ), યોગના આઠ "અંગો" (અષ્ટાંગ), દૈવી માતાના આઠ સ્વરૂપો (અષ્ટ માતૃકાઓ) કેટલાક ઉદાહરણો છે. દ્રવિડિયન સિંધુ ક્ષેત્રમાં આર્યોના સ્થળાંતર પછી, દ્રવિડિયનો માટે પવિત્ર આઠ નંબર, આર્યો માટે પવિત્ર ૧૦૦ અને ૧૦૦૦ નંબરો સાથે ભળી ગયો. આમ, તેઓએ પવિત્ર સંખ્યાઓ 108 અને 1008 બનાવી, જે તે પ્રાચીન સમયથી આપણી પાસે આવી છે.

પવિત્ર ભારતમાં પાંચ યોગિની મંદિરો છે જે સદીઓથી વિવિધ સ્તરે ટકી રહ્યા છે. બધાને ઇરાદાપૂર્વક અને નોંધપાત્ર નુકસાન પહોંચાડવામાં આવ્યું છે, પરંતુ તંત્રની શક્તિશાળી તકનીકો દ્વારા ઉત્પન્ન થતી મૂળ ઊર્જા તે દરેકમાં રહે છે. ભારતના દરેક યોગિની મંદિરમાં એક અનોખી શક્તિનો સમૂહ છે. કોઈ એક સરખું નથી હોતું. આ ચોસઠની ઓળખ મંદિરો અને સાહિત્ય બંનેમાં અલગ અલગ છે. 

આ મંદિરને તાંત્રિક યુનિવર્સિટી કહેવામાં આવે છે
ચૌસથ યોગિની મંદિરને ભારતના સૌથી પ્રખ્યાત તાંત્રિક સ્થળોમાંનું એક માનવામાં આવે છે. ચૌસથ યોગિની મંદિર તાંત્રિક સાધના અને યોગિની પૂજાનું એક મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર માનવામાં આવે છે. અહીં ભક્તો તંત્ર વિદ્યાનું ઊંડું ધ્યાન કરતા હતા અને યોગિનીઓની ઉપાસના દ્વારા આધ્યાત્મિક શક્તિ પ્રાપ્ત કરતા હતા. તંત્ર સાધનામાં આ મંદિરનું વિશેષ મહત્વ માનવામાં આવે છે. આ મંદિરને તાંત્રિક વિશ્વવિદ્યાલય તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. પહેલાના સમયમાં લોકો અહીં દૂર દૂરથી તંત્ર-મંત્ર શીખવા આવતા હતા.

મંદિરના 64 રૂમમાં 64 શિવલિંગ અને 64 યોગિનીઓ છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે ચૌસથ યોગિની મંદિર 1323 એડી માં બનાવવામાં આવ્યું હતું અને રાજપૂત રાજાઓ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. આ મંદિરમાં 64 રૂમ છે અને આ તમામ 64 રૂમમાં ભગવાન શિવનું ભવ્ય શિવલિંગ સ્થાપિત છે. આ મંદિર ગોળાકાર માળખું ધરાવે છે. આ મંદિરની રચના સંસદ ભવન જેવી છે. મંદિરની મધ્યમાં ખુલ્લો મંડપ છે. આ મંડપમાં ભગવાન શિવનું ભવ્ય શિવલિંગ પણ સ્થાપિત છે. આ પેવેલિયનની આસપાસ 64 રૂમ બનાવવામાં આવ્યા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે અહીંના દરેક રૂમમાં શિવલિંગની સાથે યોગીનીની મૂર્તિ પણ સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી. એટલે કે અહીં 64 શિવલિંગની સાથે 64 યોગિનીની મૂર્તિઓ પણ સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી. તેમાંથી કેટલીક મૂર્તિઓ હવે ચોરાઈ ગઈ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે તંત્ર સાધના માટે 64 યોગિનીઓની મૂર્તિઓ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે.

👉 શિલ્પ સ્થાપત્યમાં યોગિની 

               અસુરો સાથેના મહાકાવ્ય દરમિયાન દેવી દુર્ગા દ્વારા છઠ્ઠા ચાર યોગિનીઓના સંદર્ભમાં, ભારતમાં ચાર મુખ્ય અસ્તિત્વમાં યોગિની મંદિરો છે, ઓડિશામાં બે અને મધ્યપ્રદેશમાં બે.  યોગિની મંદિરોમાં જોવા મળતા ચિહ્નો સમાન નથી.  જ્યારે રાણીપુર ઝરીઆલ મંદિરમાં, છબીઓ અને શિલ્પો નૃત્યની મુદ્રામાં છે, હીરાપુર યોગિની મંદિરની બધી છબીઓ તેમના વહન અને સ્થાયી મુદ્રામાં છે.  જે હીરાપુર ચૌસાત મંદિરની મુલાકાત લે છે તે 64 યોગિનીઓને જોઈ શકશે.

 👉 મેટ્રિક્સ સાથે મૂંઝવણ

 

                સંસ્કૃત સાહિત્યમાં યોગિનીઓ દુર્ગાની સેવીકાઓ છે જ્યારે તે શુભ અને નિશુમ્ભ રાક્ષસો સામે યુદ્ધ ચલાવતા હતા.  સિધ્ધાંત યોગીનીઓ ઘાટથી ઓળખાય છે.  અન્ય યોગિનીઓ આ માતૃકીઓમાંથી જન્મે છે.  પરંપરા મુજબ, કુલ 8 માતૃકીઓમાંથી 64 યોગીનોનું વ્યુત્પન્ન થયું હતું.  આઠ યોગિનીઓ સાથે સંકળાયેલા એક જ ઘાટના પરિણામે કુલ 61 જેટલા યોગિનીઓ છે.

             ચારુહસ્થી, ચૌસંત અથવા ચૌસતી એટલે કે ચોસઠ એટલે કે 64 યોગિનીઓનો ઉલ્લેખ.  આ 9 મી સદીની રહસ્યવાદી સ્ત્રી સંપ્રદાય હતી.  એવી લોકપ્રિય માન્યતા છે કે યોગિનીઓની ઉત્પત્તિ આદિવાસી અથવા આદિવાસી લોકોની વૈવિધ્યપૂર્ણ પરંપરાઓમાં થઈ હતી.  તેઓએ  દેવીઓની પૂજા કરી.  સ્કંદ પુરાણમાં તેનો યોગીની, ડાકિની, શક્તિ અથવા ભૈરવી તરીકે વિવિધ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે.  ડાકીની એ એક શબ્દ છે જેનો ઉપયોગ ‘આકાશ નર્તક’, સ્ત્રી સંદેશવાહક અથવા અલૌકિક ક્ષમતાઓવાળા પરિચરના ગુપ્ત તંત્રના વિવિધ સ્વરૂપોની પ્રેક્ટિસ માટે કરવામાં આવે છે... 

             પાછળથી, યોગીની શબ્દ, ચંડી પુરાણમાં વપરાય છે, તે દેવી, સર્વોચ્ચ દેવીના સ્વરૂપનો ઉલ્લેખ કરે છે.  પ્રત્યેક યોગિનીને દેવીના શરીરના અલગ ભાગ તરીકે જોવામાં આવતી.  7 મી સદીની આસપાસ, માન્યતા શક્તિ સંપ્રદાય અને તાંત્રિકરણ સાથે ભળી ગઈ હોવાનું લાગે છે.  બૌદ્ધ પરંપરામાં ડાકીની શબ્દ હજી પણ યથાવત્ છે.  સાહિત્યમાં તે મેલીવિદ્યા, ચૂડેલ અથવા તો ભૂતનો પણ ઉલ્લેખ કરે છે.  એવું કહેવામાં આવે છે કે તેઓ સંધ્યા ભાસ તરીકે ઓળખાતા ગુપ્ત સંચાર સાથેની એક ગુપ્ત સંસ્થા હતી.

               સંપ્રદાયનો હેતુ અલૌકિક શક્તિઓનો વિકાસ કરવાનો હતો.  તેઓ પોતાને માતા દૈવીના સેવક માનતા હતા.  તેઓ સ્વભાવમાં ભક્તિભાવના હતા.  એવું કહેવામાં આવે છે કે તેમની પાસે અલૌકિક ક્ષમતાઓ હતી.  આ યોગિનીઓ કાલિ અને ભૈરવીની વિનાશક શક્તિઓનો ઉપયોગ કરીને કાળી તાંત્રિકમાં જોડાયેલી છે પરંતુ તે ભાગ્યે જ તેમને ડાકણ બનાવે છે!  સદ્દાક અથવા અપૂર્ણાક પદાર્થ લાભ માટે પંચભુતોને નિયમિત કરવા અને વિનાશક શક્તિઓ પ્રાપ્ત કરવા માટે શરીર અને મનને નિયંત્રિત કરવાની ઇચ્છા રાખે છે.  તેમની પૂજાનું કેન્દ્રિય તત્ત્વ ભૈરવી, કાલી અને શિવ ભૈરવ હતા.  તેઓએ હકારાત્મક ધ્યેય સાથે કાલી અથવા ભૈરવીની વિનાશક શક્તિઓનો ઉપયોગ કર્યો... 

 👉 ચોસઠ:

            સંખ્યા 64 જેટલી વિવિધ સિદ્ધાંતો છે. પરંતુ તેઓ  64 અથવા  65 અને તે પણ સંપૂર્ણ 1 તરીકે ગણવામાં આવે છે. 64  નંબર માનવ શરીરના કરંટ અથવા પવનને અનુત્પાદક વલણના પ્રકાર તરીકે જોડે છે.  જાદુઈ શક્તિ મેળવવા માટે તાંત્રિક વિધિઓ અને અંકશાસ્ત્રમાં 64 નો રહસ્યવાદી ઉપયોગ પણ છે.  માતરિકાઓ દેવીના પાસા છે.  અષ્ટ મેટ્રિક્સ એ આઠ માતા છે જેઓ તેમના આઠ પરિચારકો સાથે આવે છે.  સપ્ત માતૃકીઓ સાત માતા છે.  દરેક જૂથની અગ્રણી દેવી સાથે, તેને આઠ જૂથમાં 64 યોગીની ગણતરી કરવામાં આવે છે.

 👉 તાંત્રિક ઉપાસના:

         યોગિની ઉપાસનામાં, તાંત્રિક પ્રતીક ચક્ર છે, જેમાં ચક્રમાં 64 પ્રવક્તા છે.  દરેક વક્તા માતા દેવીના યોગિની સ્વરૂપનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.  બૌદ્ધ કલાચક્ર તાંત્રિક પ્રણાલીમાં, નાભિ ચક્ર અથવા ઉત્તેજનાનું વ્હીલ, 64 ચેનલો એ ભાષણ મંડલાની 64 દેવીઓ છે.  કૈલા માર્ગ તાંત્રિક પ્રણાલીમાં, આઠ પાંખડીવાળા આઠ ચક્ર તે કમળ મત્સ્યેન્દ્રનાથે શીખવ્યું હતું.

         કૈલા માર્ગ સિદ્ધો કાશ્મીરી શિવ ધર્મનો એક પેટા સંપ્રદાય હતો.  મત્સ્યેન્દ્રનાથને તંત્રની કૈલા શાળાનો પૂર્વજ કહેવામાં આવે છે.  ભૈરવી તેમના ગુસ્સે ભરાયેલા સ્વરૂપમાં ભૈરવ ચક્ર તરીકે ઓળખાય છે.  મત્સ્યેન્દ્રનાથને આભારી કૈલાજ્ઞાનનિર્નાયના 9th મા અધ્યાયમાં 64 યોગીઓ કામ-રૂપ છે એમ જણાવે છે.  આનો અર્થ થાય છે ઇચ્છા સ્વરૂપ, આ વાસ્તવિકતાનો સંદર્ભ આપવાની એક રીત જ્યાં સ્વરૂપો ઇચ્છાથી જન્મે છે... 

         દેખીતી રીતે સિધ્ધોના સંધ્યા ભાસમાં, આ શબ્દ માદા અંગ - ત્રિકોણ અથવા ત્રિકોણને પણ સૂક્ષ્મ શરીરના મૂળધારા અથવા મૂળ ચક્રને દર્શાવવા માટે વપરાય છે.  સિધ્ધાના સ્વરૂપમાં વરદાન આપવા માટે નિવાસી યોગિનીને પ્રેરિત  64 પાંખડીઓ પ્રત્યેકનું મનન કરવાથી.  કૈલા પરંપરામાં, શારીરિક પૂર્ણતાના રહસ્યો  64 ગણો જટિલ મેટ્રિક્સમાં છે.  સાધના અથવા ધાર્મિક વિધિમાં 5 'મ'નો સમાવેશ થાય છે: 

મત્સ્ય - માછલી, 

મમસા - માંસ, 

મુદ્રા - અનાજ, 

માદ્યા - આલ્કોહોલિક પીણું અને 

મૈથુના - જાતીય સંભોગ.  

મૈથુના અહીં સામાન્ય રીતે ગેરકાયદેસર હોય છે;  તેથી તંત્ર ખોટી રીતે કાળા જાદુને આભારી છે.  

          વ્યાપક સંદર્ભમાં યોગિનીઓ એવી સ્ત્રીઓ છે જે યોગનો અભ્યાસ કરે છે.  તેમાંના કેટલાક પાસે તેમની પ્રજનન શક્તિઓના આંતરિકકરણ દ્વારા વૃદ્ધત્વ પ્રક્રિયાને આગળ વધારવા જેવી અલૌકિક શક્તિઓ છે.  ઉર્ધ્વ-રેટાસ એ બીજ બળની ઉપરની રીફાઇનમેન્ટ છે.  ઘણી મહિલાઓએ તેમની સ્ત્રી શક્તિઓ દ્વારા આધુનિક યોગ આસનો અને ધ્યાન પરંપરામાં નિપુણતા પ્રાપ્ત કરી છે.  શક્તિમાં, સૃષ્ટિની દંતકથાઓ તેમના કેન્દ્રમાં દૈવી સ્ત્રીની મૂર્તિ રાખે છે, તે દૃષ્ટિકોણ લઈને કે કોસ્મોસ અથવા ક્રોકોઝમનું સ્વરૂપ માનવ શરીર અથવા માઇક્રોકોઝમમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે અને તે જીવનદાન આપનાર સ્ત્રી છે.  શકિતની માન્યતામાં તે તે સ્ત્રી છે જે મૂલાધાર ચક્રને જાગૃત કરી શકે છે, તે કુંડલિની શક્તિની શક્તિ પ્રજનન અને લૈંગિકતા દ્વારા છે જ્યારે પુરુષોને તે ક્રિયા યોગ દ્વારા પ્રાપ્ત કરવું આવશ્યક છે.

            તંત્ર યોગમાં, મહાવિદ્યા, દસ વિઝ્ડમ દેવીઓ, યોગિની સ્વભાવ અને વર્તન માટેના નમૂનાઓ તરીકે સેવા આપે છે.  ભૈરવી મૂલાધરા અથવા રૂટ ચક્રમાં વસે છે, અને તે કુંડલિની સમાન છે.  ભૈરવી તંત્રની સફળ અભિલાષાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.  આમ ભૈરવી પદવી કોઈ કુંડલિની તંત્ર યોગિનીને આપવામાં આવી છે.  તે અનુમાન કરે છે કે યોગિની ભયથી બહાર છે.  હથ-યોગ-પ્રદિપિકામાં, ભૈરવીસ યોગિનીઓ છે જેમણે તેમના જનન ઉત્સર્જન અથવા તેમના રજને બચાવી લીધા છે અને બિંદુ છે, જે પુરુષ વીર્યને વજરોલી-મુદ્રા કહેવામાં આવે છે.  તેનો વિપરીત યોગીઓ દ્વારા અભ્યાસ કરવામાં આવે છે.

             શિલાલેખો 16 મી સદીમાં ડાકીની વિધિઓ સારી રીતે દર્શાવે છે.  પરંતુ સંપ્રદાય ઓછો થયો હોય તેવું લાગે છે અને મંદિરો ત્યજી દેવાયા છે.  યોગિની મંદિરો જર્જરિત હાલતમાં છે અને ઉપેક્ષિત છે.  આ હીરાકુડ, રાણીપુર ઝારાલ, જબલપુર નજીક અને ફેરાઘાટ અને ખજુરાહોમાં જોવા મળે છે.  તેઓ ડરામણા હોવાનું કહેવાય છે, ખાસ કરીને ખજુરાહોમાં એક જે પ્રવાસીઓને આકર્ષિત પણ કરતું નથી.  શિલ્પો અકબંધ છે.  તે સંપ્રદાયની માન્યતા હતી કે સેક્સ એ આત્મ-શોધનો માર્ગ નથી અને કોઈ પણ શિલ્પકૃતિ શૃંગારિક નથી.

 👉 હિરાપુર:

               હીરાપુર ખાતેનું પ્રાચીન યોગિની મંદિર ફક્ત 1953 માં જ મળી આવ્યું હતું. અહીં, યોગીનીની મુખ્ય દેવી મહામાયા હતી, જેનો ઉલ્લેખ દેવી ભાગવતમમાં કરવામાં આવ્યો છે.  તે એક હાઇપેથ્રલ અથવા છત વગરનું મંદિર છે.  જ્યારે લોકો દેવ-દેવોની તકોમાં છે ત્યારે પ્રમુખ દેવતા મહામાયાને હજી પણ નિયમિતપણે લાલ કાપડ અને સિંદૂરથી શણગાર કરવામાં આવે છે.  મહામાયા અથવા મહાન ભ્રાંતિ પણ બુદ્ધનું નામ છે.  કાલી અને ભૈરવી વચ્ચેનો તફાવત એ છે કે ભગવાન શિવ ભૈરવીના જીવનસાથી તરીકે ખૂબ જ ક્રોધિત છે, પરંતુ તેમનો ક્રોધીપૂર્વક સ્વભાવ કાલીના પતિ તરીકે એટલો જબરદસ્ત દેખાતો નથી.  આથી તે એક કલ્પના લાવે છે કે ભૈરવી આ રીતે માતા દૈવીનું ઉગ્ર સ્વરૂપ છે.

             યોગિનીઓની આઇકોનોગ્રાફી એક જગ્યાએ જુદી છે.  હરિપુરમાં, યોગિની દેવતાઓ, કાળા કલોરિટથી સરસ રીતે કોતરવામાં આવી છે, દરેક સ્વરૂપ અથવા રૂપા તેના સ્વયંભૂ કમરપટ્ટી દ્વારા તેના હિપ્સની આજુબાજુ બાંધવામાં આવતી કિલ્ટ અથવા સ્કર્ટ પહેરતી સ્વૈચ્છિક સ્ત્રીનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.  પટ્ટા ઉપરાંત, તે અન્ય સાત પ્રતીકાત્મક આભૂષણો પહેરે છે: કડા, આર્મલેટ, એંકલેટ, ઇઅરિંગ્સ, ગળાનો હાર, માળા અને માથાનો મુગટ તેમની હેરસ્ટાઇલમાં એકદમ સામાન્ય શામેલ છે જે એક બાજુમાં વાળવામાં આવેલ ક્લસ્ટર અથવા બન છે, અથવા તો કડક સરકર્લ્સનો કોરોનેટ.  કેટલાકને યોદ્ધાઓ અથવા શરણાગતિ અને તીર સાથે શિકાર તરીકે દર્શાવવામાં આવ્યા છે, તો કેટલાક પૈડાંની જોડી પર સંતુલન રાખે છે અથવા ડ્રમ વગાડે છે.  મોટાભાગના બે હાથ હોય છે પણ થોડા પાસે ચાર હોય છે.

            હીરાપુરમાં યોગીનીઓ છે બહુરૂપા, તારા, નર્મદા, યમુના, શાંતિ, વરુણી, ક્ષેમંકરી, આઈન્દ્રિ, વરાહી, રણવીરા, વનરા-મુળી, વૈષ્ણવી, કલારત્રી, વૈદ્યરૂપ, ચરચિકા, બેતાલી, કૃષ્ણમસ્ત્રી, વૃશ્વહાના, ગવલાકામીના  સરસ્વતી, બિરૂપા, કૌવેરી, ભાલુકા, નરસિમ્હી, બિરાજા, વિકટન્ના, મહાલક્ષ્મી, કૌમારી, મહા માયા, રતિ, કરકરી, સરપશ્ય, યક્ષિની, અઘોરા, ભદ્રકાળી, વિનાયકી, વિન્દ્ય બાલિની, વીરા કુમારી.  મહેશ્વરી, અંબિકા, કામિયાની, ઘાટાબારી, સ્તુતિ, કાલી, ઉમા, નારાયણી, સમુદ્ર, બ્રાહ્મણ, જ્વાલા મુખી, અગ્નિયે, અદિતિ, ચંદ્રકંતી, વાયુબેગા, ચામુંડા, મુરતી, ગંગા, ધૂમાવતી, ગાંધારી, સર્વ મંગલા, અજિત, સૂર્યા પુત્રી  વીણા.

                 ડાકિનીના વહાણા અથવા માઉન્ટમાં માછલીઓ, પોપટ, કાચબા, દેડકા, સાપ, વીંછી, ઉંદર જેવા પ્રાણીઓ શામેલ છે, જ્યારે કેટલાક તેમના પગ પર શિરચ્છેદ કરેલા પુરુષ માથા, તીરંદાજ અથવા અન્ય રજૂઆત સાથે દેખાય છે.  ડાકનીઓમાંના કેટલાકમાં પ્રાણીના ચહેરા હોય છે.

               યોગિની મંદિરોમાં દેવી ભયાનક ચામુંડા તરીકે પણ પ્રગટ થાય છે.  તેણી એક લાશ પર ઉભેલાનું સ્વરૂપ ધરાવે છે.  શિર છેદન એક મૃત શરીરના શિરચ્છેદ કરવાનો પ્રતીકાત્મક સમારોહ છે.  આ ધરતીની ઇચ્છાઓથી અલગ થવાનું અંતિમ પ્રતીક છે.  યોગિનીઓ જીવંત માણસો અથવા માનવ બલિદાનને નુકસાન પહોંચાડતી નથી કારણ કે તે લોકપ્રિય રીતે લાંછન લાગે છે.  તેઓએ તેમની ધાર્મિક વિધિઓ પછી ભવ્ય અંતિમ સંસ્કારના બદલામાં ગરીબ પરિવારો પાસેથી શબ માંગવા માટે જાણીતા છે.  શક્તિ ભક્તિ ચળવળના પ્રેમને આત્મજ્ઞાનના શ્રેષ્ઠ માર્ગ તરીકે દર્શાવતા, આ પ્રથા સંપ્રદાયની સાથે મળીને મરી ગઈ હોય તેવું લાગે છે....

 

👉 📌 સંદર્ભ સૂચિ :- મૂળ સંગ્રહીત પુસ્તકો, ન્યુઝપેપર અને ત્યાંનાં પ્રવાસ દરમિયાનની એકઠી કરેલી માહિતીઓ દ્વારા ઉપલબ્ધ... 

👉  📌 Photo courtesy :- Wikipedia

©® Prof.Dr. Vaibhavi Trivedi

  👉 Divinity35.blogspot.com 

👉Notice📖

The translator is configured on the web version for your convenience, so that you can translate and read your favorite articles in your native language.....